Galski rat / Građanski rat

Iz recenzije:

’’Gaj Julije Cezar, prema opštem mišljenju najveća ličnost u istoriji rimskoga naroda, i jedan od najgenijalnijih ljudi što ih je dao ljudski rod, potiče od plemena Julijevaca, koje, opet prema rimskoj tradiciji, vodi porijeklo od Jula, sina trojanskoga junaka Eneje. Kako je Eneja bio sin Anhiza i boginje Venere, to je kod Rimljana bila i ukorijenjena tradicija da u krvi roda Julijeva, pa prema tome i u krvi Cezarevoj, ima neke božanske primjese. Takva okolnost i tradicija je i rukovodila najvećeg rimskog epskog pjesnika Vergilija da pišući ’’Eneidu’’, i uzdižući do zvijezda svoga savremenika cara Augusta, indirektno ukaže i na njegova prethodnika Cezara, koji je utro puteve Rimskoj imperiji. Nekoliko godina docnije, i drugi veliki rimski pjesnik Ovidije počeo je svoje poznato djelo ’’Metamorfoze’’ stvaranjem svijeta, odnosno haosom, a završio pretvaranjem Julija Cezara u zvijezdu te je na taj način carsku kuću uzdigao do nebesa. Cezar je rođen u Rimu godine 101, a prema nekim verzijama 100. god. stare ere. U 16. godini izgubio je oca Julija Cezara. Prvo vaspitanje je stekao kod svoje umne i obrazovane majke Aurelije, a zatim kod retora Marka Antonija. Politikom se počeo baviti veoma rano. Kako mu je vođa narodne stranke Marije bio tetak, a Cezar je pored toga bio prvi put oženjen Kornelijom, kćerkom narodnog prvaka Lucija Kornelija Cine, to se i Cezar prikloni narodnoj stranci i na taj način dođe u sukob sa vođom optimata Lucijem Kornelijem Sulom pa pobježe iz Rima. Sula ra je, doduše, docnije, na zauzimanje prijatelja, pomilovao. Ali on je već tada uočio sve Cezareve političke kvalitete i ambicije pa je pred istim prijateljima govorio da se u Cezaru krije više Marija.

Bojeći se ipak Suline osvete Cezar krenu u Malu Aziju i tu se pokaza kao odličan vojnik. Prilikom opsade grada Mitilene on dobi i prvo odlikovanje – Građanski vijenac – (Corona civica). Da bi se usavršio u govorništvu, Cezar krene godine 76. na ostrvo Rod kod tada čuvenog učitelja govorništva Apolonija Molona iz Alabande i tu se zadrža godinu dana. Tom prilikom zarobe ga gusari, kojima je u šali prijetio da će ih jednoga dana prikovati na krst. To je docnije, pošto je platio veliki otkup i bio oslobođen, uistinu i učinio. Poslije povratka u Rim Cezareva je politička karijera naglo rasla. Najprije je izabran za vojnog tribuna, da bi već godine 68. postao kvestor, a 65. edil. Tada je, dijeleći besplatnu hranu i priređujući sjajne igre, stekao kod naroda velike simpatije. Zbog toga se bio toliko zadužio da je često govorio kako bi mu trebalo više hiljada sestercija pa da nema ništa. Godine 63. postao je pontifeks maksimus, 62. bio je pretor, a 61. nalazio se u svojstvu propretora u Onostranoj provinciji Španiji gdje je vodio borbu sa Keltiberima i Luzitanima i pobijedio ih. Tada je stekao i naziv – imperator. On je godine 60. sa Pompejem i Krasom sklopio trojni savez, takozvani Prvi triumvirat, a već slijedeće 59. god. Cezar je postao konzul. Kolega u konzulatu mu je bio Marko Kalpurnije Bibul. Tada je izdao i nekoliko značajnih zakona. Po završenom konzulatu Cezar je dobio mandat da kao prokonzul krene u Cisalgošsku Galiju i Ilirik, a naskoro zatim i u Transalpinsku Galiju. Tu se osvajajući Galiju, za račun rimskoga naroda, zadržao više od osam godina. Kada je senat, zajedno sa Pompejem, bojeći se Cezareve velike popularnosti, pokušao da mu oduzme komandu i naredio da raspusti vojsku i da se vrati u Rim, Cezar otvoreno krenu protiv senata i Pompeja i tako dođe do građanskog rata. Prešavši rijeku Rubikon, on brzo sredi i prilike u Italiji, a zatim pređe u Španiju, gdje svlada Pompejevu vojsku. Zatim se prebaci na Balkan i u odlučnoj bici kod Farsala, godine 48, ponovo pobijedi Pompeja. Vrativši se u Rim Cezar bude imenovan 46. godine za diktatora. Ta čast mu je kasnije bila dodijeljena na neograničeno vrijeme. Kako se međutim u Rimu nalazio i veliki broj pristalica republikanske stranke, kojima se Cezareva diktatura nije dopadala, skovana je zavjera i on je ubijen 15. marta 44. godine. Među ubicama su bili i njegovi dobri prijatelji Decim Junije Brut i Gaj Kasije Longin. Pored svoga državničkog i vojničkog dara Cezar se istakao i kao odličan književnik. Najobimnije i stilski najdotjeranije mu je istorijsko djelo ’’Zabilješke o galskom ratu’’ (’’Commentarii de bello Gallico’’) u osam knjiga. Od toga je sedam Cezarevih, a osmu je napisao njegov oficir Aul Hircije. U ’’Zabilješkama o galskom ratu’’ opisani su ratovi koje je Cezar vodio ne samo u Galiji, već i u Germaniš i Britaniji, gdje je postigao ogroman uspjeh. Cezaru je stalo da ovim djelom opravda i sebe i Rimljane zbog okupacije ovih zemalja i da ukaže na svoje ogromne zasluge za Rim. Komentari su značajni kako u istorijskom, tako isto i u geografskom pogledu: u istorijskom, jer nam služe kao prvoklasan izvor za galske ratove, a u geografskom, jer je u njima dosta vjerno iznesena ne samo topografija tih krajeva, nego su tu opisani i narodi i njihovi običaji, pa se, dakle, ’’Komentarima’’ ne koriste samo istoričari, već i geografi i etnolozi, pa štaviše i vojni komandanti. Drugo, takođe značajno Cezarevo istorijsko djelo je ’’Zabilješke o građanskom ratu’’ (’’Commentarii de bello civili’’) u tri knjige. Kako je Cezar ove ’’Komentare’’ pisao u teškim ratnim prilikama, čini se da ih je pisao na brzinu pa nije čudo što su manji i po obimu i po vrednosti, odnosno stilski slabiji od ’’Komentara o galskom ratu’’. Djelo je imalo za cilj da se sva krivica za rat svali na Cezareve protivnike i ukaže na njihovu političku i državničku nesposobnost. Da bi izgledao što objektivniji, Cezar uvijek upotrebljava treće lice, a nikada prvo. Zbog laka, jednostavna i pristupačna stila Cezarevi ’’Komentari’’ se i ranije, a i danas se upotrebljavaju kao klasičan primer školske lektire. Uz Cezarevo ime vezana su još tri istorijska spisa: ’’O aleksandrijskom ratu’’ (’’De bello Alexandrino’’), ’’O afričkom ratu’’ (’’De bello Africano’’) i ’’O španskom ratu’’ (’’De bello Hispaniensi’’). Međutim, sva tri ova djela po svoj prilici nisu Cezareva. Pored spisa istorijskog karaktera Cezar se ogledao i u drugim književnim vrstama. Napisao je filološko djelo ’’De analogia’’, zatim tragediju ’’Edip’’ i nekoliko pjesama. Poznat mu je i politički spis ’’Anticato’’. Cezar se bavio i astronomijom. Tako je u svrhu popravke postojećeg kalendara napisao djelo ’’O zvijezdama’’ (’’De astris’’). Na tome je poslu stekao znatne zasluge, jer je uz pomoć Sozigena izvršio reformu kalendara. Iza Cezara su ostala i mnogobrojna pisma koja imaju književnu vrijednost. On je izdavao i prve novine u Rimu, koje su se zvale ’’Acta diurna’’ ili ’’Acta publica’’, a sadržaj im je otprilike odgovarao lokalnoj hronici naših današnjih novina. Cezaru su kao diktatoru bile dostupne sve oznake jednoga monarha. Nosio je i šarenu togu, i tuniku sa palmovim grančicama, i lovorov vijenac. Kovao je novac sa svojim likom, a mjesec Quintilis, koji je ranije bio peti, a poslije sedmi, nazvan je njegovim imenom Iulius (juli). A što se tiče Cezareva fizičkog izgleda i držanja njegov biograf Svetonije saopštava da je bio visoka stasa, bijele puti, crnih i živahnih očiju, usta nešto punijih i ćelave glave. Ćelavost je veoma teško podnosio, jer je zbog nje često bio izvrgnut podsmjehu svojih protivnika. Stoga mu nijedno od svih odlikovanja nije bilo tako drago, kao pravo da uvijek nosi lovorov vijenac. Međutim, uvijek je bio gologlav, bilo po kiši ili sunčanu vremenu. Borbu je vodio ili s konja ili pješke. U baratanju oružjem bio je neobično vješt, sve je napore veoma stoički podnosio, a velike razdaljine vrlo brzo prelazio. Što se tiče intelektualnih kvaliteta, svi ističu da je Cezar bio nadasve bistar i neobično pametan, da je imao veliku memoriju, a naročito veliki govornički dar. Uz ovo svi priznaju da nije bio osvetoljubiv i da je i ličnim protivnicima i pobijeđenim neprijateljima rado praštao. Cezaru se pripisuju i mnoge izreke, koje su već postale poslovične. Takve su npr. „Alea iacta est“ (Kocka je bačena), „Veni, vidi, vici“ (Dođoh, vidjeh, pobijedih), „Et tu, mi fili, Brute“ (Zar i ti, sine Brute). A u kolikoj je mjeri bio ambiciozan, svjedoči i njegova izjava da bi „volio u selu biti prvi, nego u Rimu drugi“. Sve se ove izreke i danas u mnogim prilikama vrlo često i veoma praktično koriste.’’

dr Ahmed Tuzlić