Memoari patrijarha srpskog Gavrila

Memoari patrijarha srpskog Gavrila
odlicno ocuvana
Izdavanje i proizvodnja Beograd : Sfairos, 1990 (Kragujevac : `Nikola Nikolić`)
Fizički opis XI, 390 str. : slika autora ; 25 cm, tvrd povez
Zbirka Povesna sfera ; 2
(plast. sa omotom)
Napomene Tiraž 5000
Napomena izdavača: str. VII-XI
Objašnjenja i napomene: 389-390
Registar.



Memoari patrijarha Srpskog Gavrila - Đorđe (Gavrilo) Dožić

Patrijarh srpski Gavrilo V (svetovno ime Đorđe Dožić-Medenica; Donja Morača, 17. maj 1881 — Beograd, 7. maj 1950) bio je srpski patrijarh i vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve od 1938. do 1950. godine, a pre toga je bio crnogorsko-primorski mitropolit (1920–1938) i raško-prizrenski mitropolit (1911). Njegova puna patrijaršijska titula je glasila: Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin Gavrilo.[1][2][3][4]

Životopis
Vladika Gavrilo (Dožić) je rođen 17. maja 1881. godine u Vrujcima, u Donjoj Morači u blizini manastira Morače. Njegovo svetovno ime bilo je Đorđe Dožić. Osnovnu školu je završio u manastiru Morači, a potom školovanje nastavio u Beogradu. Bio je jedno vreme iskušenik u manastiru Lipovcu kod Aleksinca, a zatim u manastiru Sićevo. Zamonašio se 26. februara 1900. godine u manastiru Sićevo kod Niša, sutradan ga je episkop niški Nikanor Ružičić rukopoložio u čin jerođakona, a posle sedam dana u čin jeromonaha.

Godine 1905. upisao je Bogoslovski fakultet Atinskog univerziteta, kao državni pitomac Srbije. Diplomirao je 1909, a nešto kasnije i doktorirao na ovom fakultetu. Posle toga postavljen je za sekretara srpskog manastira Hilandara na Svetoj gori, odatle odlazi na mesto srpskog predstavnika u Carigradskoj patrijaršiji. Tu ga zatiče izbor za mitropolita raško-prizrenskog 1. decembra 1911. godine. Svečana hirotonija u episkopski čin izvršena je 4. decembra 1911. godine.[5]

Posle završetka Balkanskih ratova, preimenovan je u mitropolita pećkog.[6]

Za vreme Prvog svetskog rata, krajem 1915. godine, kao mitropolit pećki bio je uhapšen i interniran u Cegled, u Mađarskoj [7] gde je od stradanja i maltretiranja oboleo, pa je 1918. godine kao bolesnik vraćen u Ulcinj, gde ostaje do oslobođenja pod jakom austrijskom stražom. Bio je pristalica ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom i predvodio je delegaciju od 18 poslanika Podgoričke skupštine, koji su u novembru 1918. godine odneli u Beograd odluku o ujedinjenju.[8]

Crnogorsko-primorski mitropolit
Nakon smrti mitropolita crnogorsko-primorskog Mitrofana (Bana), koji je preminuo 30. septembra 1920. godine, za novog crnogorsko-primorskog mitropolita je 17. novembra iste godine izabran Gavrilo Dožić. Nakon ustoličenja na Cetinju, pokrenuo je rad na obnovi Njegoševe kapele na Lovćenu. Njegovom zaslugom je to i urađeno 21. septembra 1925. godine.[9] Na ovom položaju ostao je do izbora za patrijarha srpskog 21. februara 1938.[10] (po starom je to 8. februar). Predvodio je delegaciju Srpske pravoslavne crkve na Konferenciji u Carigradu 1923, koja je bila posvećena reformi kalendara. Na ovoj konferenciji sa srpske strane je učestvovao i Milutin Milanković kao astronom da im pomogne oko prevazilaženja problema vezanog za kalendar i dužinu trajanja godine. O ovom njihovom putu Milanković vrlo detaljno piše u svom delu „Kroz vasionu i vekove“.

Srpski patrijarh

Treći sleva Milan Cvjetićanin, komandant Bosanskog četničkog korpusa „Gavrilo Princip‟, đeneral Miodrag Damjanović, Patrijarh Gavrilo, vladika Nikolaj, vojvoda Đujić i Dimitrije Ljotić, Slovenija, 1945. g.
Na patrijaršijskom tronu nasledio je patrijarha Varnavu 1938. godine. Bio je protivnik potpisivanja Trojnog pakta i pismeno je savetovao jugoslovenskoj vladi da ga ne potpisuje[traži se izvor]. Posle bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941, patrijarh se sklonio u manastir Rakovicu, potom u manastir Žiču, a onda u manastir Ostrog gde su ga nemačke vlasti uhapsile 25. aprila 1941.[11]

Iz Ostroga su ga doveli u Beograd, gde je jedno vreme bio zatvoren u zatvoru Okružnog suda. Intervencijom Milana Aćimovića, šefa kvislinške Komesarske uprave, delimično je uticala na ublažavanje zatvorskog režima.[11] Strah okupacione uprave da bi nepovoljan tretman ili smrt bolesnog patrijarha u zatvoru mogli da izazovu revolt u narodu, takođe je uticao na odluku da se patrijarh prebaci u strogi kućni pritvor u manastir Rakovicu,[11] a zatim u manastir Vojlovicu, gde je zajedno sa episkopom žičkim Nikolajem bio zatočen pod jakom stražom.

Nemačke okupacioni vlasti su pokušavali da patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja iskoriste za svoje ciljeve protiv opasnosti od partizana, od čega nisu odustali do kraja rata. Specijalni opunomoćenik za Jugoistok Herman Nojbaher pokušao je u jesen 1943. da izdejstvuje puštanje na slobodu Dožića i Velimirovića. Dobio je saglasnost od Ribentropa, ali ne i od Hitlera, zbog njihove uloge u državnom udaru.

Kako je rasla opasnost od partizana i Crvene armije, Nemci su 14. septembra 1944. prebacili patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja u koncentracioni logor Dahau. Tamo su oni zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo (nem. Ehrenbunker), tretirani bolje od ostalih i imali status posebnih zatočenika (nem. Ehrenhäftling). U Dahauu su ostali tri meseca, do decembra 1944. godine kada ih Nemci oslobađaju na intervenciju Nojbahera, kao deo pogodbe sa Dimitrijem Ljotićem i Milanom Nedićem. Putovali su zajedno sa Nedićem i Nojbaherom u Sloveniju, gde se Ljotić i Nedić sa drugim srpskim nacionalistima (Momčilom Đujićem, Dobroslavom Jevđevićem) pripremali da vode bitku protiv partizana.

Po završetku rata, zbog nove komunističke vlasti nije mogao odmah da se vrati u zemlju, nego tek 14. novembra 1946. godine. Odmah po dolasku sazvao je vanredno zasedanje Svetog arhijerejskog sabora, da bi se razmotrila nova situacija u zemlji koja je bila veoma teška za pravoslavnu crkvu zbog progona sveštenika i episkopa.

Po želji patrijarha Gavrila, Tadej Štrbulović postaje namesnik Pećke Patrijaršije 1949. godine.

Patrijarh Gavrilo je iznenada, po nerazjašnjenim okolnostima[traži se izvor], umro 7. maja 1950. u Beogradu. Sahranjen je u beogradskoj Sabornoj crkvi, u južnom delu hrama, u neposrednoj blizini kneza Miloša i kneza Mihaila Obrenovića.

Posle njega patrijarh srpski je postao Vikentije (Prodanov)..